حرکت بانک‌ها به سمت آخرین پناهگاه
اعتبارگیری قاعده‌مند راهی برای استقراض کوتاه‌مدت بین بانک‌ها و بانک مرکزی است. بانک‌ها گاه با افزایش تقاضای پول با مشکل نقدینگی مواجه می‌شوند. در این صورت یا می‌توانند از بازار بین بانکی یعنی از بانک‌های دیگر پول قرض بگیرند و یا از بانک مرکزی به شیوه‌های گوناگون استقراض کنند که یک شیوه استقراض از بانک مرکزی اعتبارگیری قاعده‌مند است.
آمار اعتبارگیری قاعده‌مند به صورت هفتگی منتشر می‌شود. در هفته منتهی به اسفند ۱۴۰۲ ارزش اعتبارگیری قاعده‌مند بانک‌ها از بانک مرکزی به ۱۱۴ هزار و ۴۶۰ میلیارد تومان رسید که نشان‌دهنده یک رکورد در عملیات هفتگی این نوع از اعتبارگیری است.
در این گزارش با بررسی روند اعتبارگیری قاعده‌مند و همچنین ارزش تقاضای بانک‌ها برای پول در بازار باز از ابتدای پاییز امسال میزان نیاز بانک‌ها به نقدینگی بررسی شده است. این بررسی نشان می‌دهد که در هفته‌های اخیر بانک‌ها از نظر حجم نقدینگی تحت فشار بوده‌اند؛ فشاری که سبب شده تقاضای آن‌ها برای نقدینگی به صورت هفتگی رشد کند.
بانک‌ها کمبود نقدینگی خود را چگونه تامین می‌کنند؟
تمام بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری کشور با بانک مرکزی بده بستان‌هایی دارند که برای هر دو طرف نفع دارد. از یک سو بانک‌ها می‌توانند در مواقعی که کمبود نقدینگی دارند، از بانک مرکزی استقراض کنند و از سوی دیگر بانک مرکزی با این تعاملات می‌تواند نرخ سود را کنترل کند و سیاست‌های پولی خود را اعمال کند.
یکی مسیرهای این تعامل اعتبارگیری قاعده‌مند است. در این روش بانک‌ها اگر اوراق بانک مرکزی را از قبل در اختیار داشته باشند، می‌توانند با نرخ سود ۲۴ درصد از بانک مرکزی تقاضای پول کنند و بانک مرکزی موظف به پرداخت پول به بانک‌هاست. ویژگی مهم این نوع اعتبارگیری این است که مدت بازپرداخت آن بسیار کوتاه (۷ روز) است.
نرخ سود اعتبارگیری در بازار قاعده‌مند بیشترین نرخ سودی است که بانک‌ها با آن اقدام به استقراض از بانک مرکزی می‌کنند. بنابراین تنها در صورتی اقدام به عمل از این روش می‌کنند که در روش‌های دیگر یعنی عملیات بازار باز و استقراض بین بانکی موفق به تامین نقدینگی نشده باشند.
بنابراین میزان پولی که در این روش بانک مرکزی به بانک‌ها تزریق می‌کند، به خوبی می‌تواند میزان نیاز شدید بانک‌ها به نقدینگی را نشان دهد.
رکورد تزریق قاعده‌مند پول به بانک‌ها در نیمه اسفند
بررسی روند نشان می‌دهد ارزش اعتبارگیری قاعده‌مند بانک‌ها از بانک مرکزی در ابتدای مهر امسال برابر با ۸ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان بوده است که این ارزش تا هفته دوم مهر به حدود ۴۰ هزار میلیارد تومان افزایش یافت و پس از آن با طی روندی کاهشی در انتهای آبان به صفر رسید.
اما از ابتدای آذر ماه تا هفته دوم اسفند اجرای این عملیات، روندی رو به رشد را طی کرد به طوری که در هفته منتهی به ۱۴ اسفند ارزش اعتبارگیری قاعده‌مند به ۱۱۴ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان رسید که رکوردی بی‌سابقه در تاریخ اجرای این عملیات از سوی بانک مرکزی بود.
این رکورد و شیب تند درخواست بانک‌ها برای پول در هفته‌های اخیر را می‌توان حاکی از فشار آن‌ها برای نقدینگی دانست که با نزدیکی به پایان سال تشدید شده است. این موضوع با ارزش سفارش‌هایی که بانک‌ها به بانک مرکزی در عملیات بازار ارسال می‌کنند نیز قابل بررسی است.
ارزش سفارش‌های ارسال شده در بیشترین سطح خود از ابتدای پاییز
بازار باز در کنار اعتبارگیری قاعده‌مند عملیات دیگری است که بانک مرکزی به صورت هفتگی اجرا می‌کند. در این روش بانک مرکزی و بانک‌ها اوراق مالی و دولتی اسلامی را میان خود معامله می‌کنند. خرید و فروش این اوراق با نرخ سود ۲۳ درصد انجام می‌وشد که کمی کمتر از نرخ بهره بازار بین بانکی است.
بانک مرکزی در آماری که به صورت هفتگی از عملیات باز منتشر می‌کند اعلام می‌کند که بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری در مجموع چقدر سفارش برای اوراق ثبت کرده‌اند و بانک مرکزی چه حجمی از این سفارش را پذیرفته است. بنابراین بررسی میزان سفارش‌های ارسال‌شده روشی دیگر برای فهم حجم کسری نقدینگی بانک‌هاست.
بررسی روند عملیات بازار باز از ابتدای پاییز امسال نشان می‌دهد که از هفته ابتدایی دی ماه ارزش سفارش‌های ارسال‌شده بانک‌ها بیشتر و بیشتر شده است؛ به طوری که از ۱۳۱ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان در هفته منتهی به ۴ دی به ۱۷۵ هزار و ۲۰۰ میلیارد تومان در هفته منتهی به ۱۴ اسفند رسیده است.
بانک مرکزی نیز در این مدت سفارش‌های بیشتری را پذیرفته و از پرداخت نقدینگی به بانک‌ها را از ۱۲۷ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان در ابتدای زمستان به ۱۴۴ هزار و ۹۹۰ میلیارد تومان در هفته‌های بعدی رسانده است.
بانک‌ها در فشار نقدینگی به سر می‌برند؟
بررسی روند عملیات اعتبارگیری قاعده‌مند و عملیات بازار باز از ابتدای پاییز نشان می‌دهد که تقاضای بانک‌ها برای پول در ماه‌های اخیر شدت گرفته است.
مهم‌ترین علت این موضوع را می‌توان سیاست‌های پولی انقباضی بانک مرکزی دانست. بانک مرکزی در ماه‌های اخیر به منظور کنترل نقدینگی و مهار تورم سیاست‌هایی انقباضی در پیش گرفته است. این نهاد سیاست‌گذار پولی کنترل شدید بر ترازنامه بانک‌ها اعمال کرده تا میزان خلق اعتبار آن‌ها در چرخه وام‌دهی محدود شود. به باور کارشناسان این موضوع در میان‌مدت و بلندمدت بانک‌ها را معضل کمبود نقدینگی مواجه کرده و بانک مرکزی ناچار است فشار این کسری را از راه‌های دیگری از جمله عملیات بازار باز و اعتبارگیری قاعده‌مند جبران کند.
