موفقیت مأموریت غیر نفتی کردن اقتصاد عربستان که محمد بن سلمان خواستار آن است، تا حدی به میزان موفقیت صندوق سرمایه‌گذاری عربستان در کسب بازده از شرط‌بندی‌های بزرگ خود در خارج از کشور و استفاده موثر از آن شرط‌بندی‌ها برای ایجاد صنایع جدید در خانه بستگی دارد.
در ماه‌های پیش از جشن تولد ۳۰ سالگی محمد بن سلمان، تقریباً یک دهه پیش، فرزند پادشاه عربستان سعودی که هنوز به عنوان ولیعهد معرفی نشده بود، هدیه‌ای گرفت که کلیدی حیاتی برای باز کردن قفل آینده این پادشاهی بود: اختیار کامل صندوق سرمایه‌گذاری عمومی پادشاهی سعودی.
در سال ۲۰۱۵، محمد بن سلمان زمانی رئیس این صندوق ثروت ملی شد که آماده تحول بود، صندوقی که در سال ۱۹۷۱ توسط پادشاه وقت تأسیس شد. در نبود چرخ دنده‌های آهسته دولت، صندوق سرمایه‌گذاری عربستان آماده تبدیل شدن به یک غول سرمایه گذاری با ردپای جهانی بود.
این وظیفه‌ای بود که شاهزاده در حال ظهور از آن پا پس نکشید. صندوق سرمایه‌گذاری عربستان، که رسما توسط یاسر الرمیان اداره می‌شود، در سال‌های اخیر ماموریت خود را برای سرمایه‌گذاری در دارایی‌های کلیدی در سطح جهانی افزایش داده است تا به انجام ماموریت خود برای کاهش وابستگی اقتصادی عربستان سعودی به نفت کمک کند.
به نوشته بیزنس اینسایدز، موفقیت این مأموریت، که بخش اساسی یک برنامه بلندپروازانه به نام چشم‌انداز ۲۰۳۰ است که محمد بن سلمان مسئول آن است، تا حدی به میزان موفقیت صندوق سرمایه‌گذاری عربستان در کسب بازده از شرط‌بندی‌های بزرگ خود در خارج از کشور و استفاده موثر از آن شرط‌بندی‌ها برای ایجاد صنایع جدید در خانه بستگی دارد.
استفن هرتوگ، دانشیار دانشکده اقتصاد لندن گفت: «جاه طلبی شخصی محمد بن سلمان این است که عربستان سعودی را به یک اقتصاد پسا نفتی چشمگیر و قابل احترام در سطح بین المللی تبدیل کند. صندوق سرمایه‌گذاری عربستان مهم ترین ابزار او در این تلاش است.»
اما در حالی که صندوق سرمایه‌گذاری عربستان بال‌های خود را باز می‌کند، به طور فزاینده‌ای مبهم‌تر می‌شود که چقدر می‌تواند فراتر از خلیج فارس موفق باشد.
عربستان جهانی می‌شود
نگاهی به پورتفولیو صندوق سرمایه‌گذاری عربستان، حلقه‌ای از برخی از فعال‌ترین نام‌ها در تجارت جهانی را نشان می‌دهد.
در بخش فناوری، ۳.۵ میلیارد دلار به اوبر تزریق کرده، ۴۵ میلیارد دلار به صندوق ویژن سافت‌بانک سرازیر کرده، ۶۰ درصد از سهام رقیب تسلا، لوسید را تصاحب کرده و مالک اکثریت سهام استارت‌آپ واقعیت افزوده Magic Leap شده است.
فراتر از آن، میلیاردها دلار به لیگ گلف LIV تزریق کرده است، نیوکاسل یونایتد را به ارزش ۴۱۵ میلیون دلار خریده است، با ۲۰ میلیارد دلار از صندوق زیرساختی بلک استون حمایت کرده و در کارناوال، بزرگترین اپراتور کشتی‌های کروز جهان، سرمایه گذاری کرده است. در ماه ژوئن، صندوق سرمایه‌گذاری سعودی سهام خود را در فرودگاه هیترو لندن افزایش داد.
به گفته هرتوگ، مجذوبیت صندوق سرمایه‌گذاری عربستان به برندهای مطرح فقط به این دلیل نیست که خود را بیشتر برای غرب نمایان کند. این‌ها عمدتاً شرکت‌های فعال در حوزه‌هایی هستند که صندوق سرمایه‌گذاری سعودی و محمد بن سلمان آن‌ها را برای تنوع اقتصادی داخلی عربستان سعودی کلیدی می‌دانند.»
برای تضمین این معاملات، پادشاهی مجبور بوده دم خیلی‌ها را ببیند.
در ماه فوریه، ریاض اسپانسر یک کنفرانس دو روزه در میامی بود که در آن افرادی مانند استفن شوارتزمن، رهبر بلک استون و داماد دونالد ترامپ، جرد کوشنر به عنوان سخنران حضور داشتند. پادشاهی برای میزبانی از نخبگان جهانی در پایتخت ریاض برای کنفرانس سرمایه‌گذاری «داووس در صحرا» در ماه اکتبر آماده می‌شود.
این رویداد که قبلاً افرادی مانند جی‌پی مورگان و مدیران اجرایی بلک راک، جیمی دیمون و لری فینک را به خود جلب کرده بود، در گذشته بحث‌برانگیز بوده است. نقش ادعایی بن سلمان در قتل جنجالی جمال خاشقجی، روزنامه نگار باعث تردید برخی معامله‌گران بوده است. با این حال، به نظر می‌رسد با گذشت زمان نخبگان شرکت‌های بزرگ جهان می‌خواهند از این بحث‌ها عبور کند – چیزی که به نظر می‌رسد سعودی‌ها از آن آگاه هستند.
برای شرکت‌های جهانی، مدیران صندوق‌ها و بانک‌داران، صندوق ثروت عربستان سعودی در یک زمان بحرانی به‌شدت جذاب بوده است. در حالی که سایر سرمایه گذاران در مواجهه با نرخ بهره‌های بالاتر احتیاط کرده‌اند، پادشاهی پول خود را در جریان نگه داشته است.
این تا حدی به این دلیل است که صندوق سرمایه گذاری دارایی‌های تحت مدیریت خود تا پایان دهه را ۲ تریلیون دلار هدف گذاری کرده است و برای رسیدن به ضرب الاجل برنامه بلندپروازانه چشم انداز ۲۰۳۰ خود، در حال رقابت با زمان است.
عربستان سعودی همچنین خود را درگیر رقابتی پر تنش با دیگر قدرت‌های اقتصادی منطقه مانند امارات متحده عربی می‌بیند، جایی که صندوق‌هایی مانند Mubadala و G42 مشغول تضمین معاملات بزرگ بین‌المللی خود هستند.
با این حال، در حالی که سعودی‌ها برای ادامه پول پاشی خود در خارج از کشور آماده می‌شوند، صندوق سرمایه‌گذاری سعودی با ریسک‌هایی مواجه است.
تعدادی از سرمایه گذاری‌های برجسته آن در خارج از کشور از نظر مالی با مشکل مواجه شده‌اند. به عنوان مثال، در اوایل این ماه، صندوق سرمایه‌گذاری عربستان مجبور شد با تزریق ۱.۵ میلیارد دلار اضافی، شکاف بودجه لوسید را جبران کند.
این سازنده خودروهای الکتریکی برای اولین بار در سال ۲۰۱۸ پس از شکست مذاکرات صندوق سرمایه‌گذاری عربستان با ایلان ماسک برای خصوصی کردن تسلا، بیش از ۱ میلیارد دلار از سعودی‌ها سرمایه جذب کرد، اما با نرخ سوخت سرمایه بالا و کاهش تقاضا برای خودروهای برقی دست و پنجه نرم می‌کند.
به گفته هرتوگ، اگرچه شرکت‌هایی مانند لوسید «در روزهای سختی قرار گرفته‌اند» – و سایر شرط‌بندی‌های صندوق سرمایه‌گذاری عربستان، مثلاً روی صندوق چشم انداز SoftBank «واقعاً خوب عمل نکرده‌اند» – هنوز خیلی زود است که بگوییم عملکرد کلی چگونه خواهد بود. بلومبرگ گزارش داد که این صندوق در سال ۲۰۲۳ به دنبال ضرر ۱۱ میلیارد دلاری در سال قبل به سود سالانه رسید، اگرچه بسیاری از شرط‌بندی‌ها هنوز در روزهای اولیه خود هستند.
هرتوگ گفت: «سرمایه گذاری در بخش‌های جدید ریسک‌های ذاتی دارد، بنابراین آنچه مهم است شکست‌های فردی نیست، بلکه عملکرد کل سبد است.»
درهم‌تنیدگی صندوق سرمایه‌گذاری عربستان با شخصیت‌های سیاسی نیز نگرانی‌هایی را ایجاد می‌کند. داماد دونالد ترامپ، کوشنر، که شرکت سهام خصوصی Affinity Partners را در سال ۲۰۲۱ راه اندازی کرد، تعهدی ۲ میلیارد دلاری از صندوق سعودی برای صندوق اولیه خود دریافت کرد که اکنون این تعهد با تحقیقات رئیس کمیته مالی سنا مواجه است.
در نامه‌ای که در ژوئن منتشر شد، سناتور این نگرانی را مطرح کرد که صندوق سرمایه‌گذاری عربستان و سایر صندوق‌های خاورمیانه «از پرداخت‌هایی به مدیران Affinity به عنوان ابزاری برای تأثیرگذاری بر کوشنر و سایر افراد سیاسی قدرتمند استفاده می‌کنند».
برای عبدالله علاود، یکی از مدیران مرکز دموکراسی خاورمیانه، به نظر واضح است که خرید «نفوذ زیاد» – یا به قول او «سفید شویی» – بخش کلیدی از معاملات صندوق در خارج از کشور است. اگر شرکای بالقوه بتوانند برخی از فعالیت‌های بحث برانگیزتر آن، مانند جنگ پادشاهی در یمن را نادیده بگیرند، کار آسان‌تری برای معامله خواهد داشت.
همانطور که هرتوگ خاطرنشان می‌کند، لازم به یادآوری است که اولویت اصلی صندوق سرمایه‌گذاری عربستان همچنان پورتفولیوی داخلی آن است. وی گفت: «در حالی که برخی از سرمایه گذاری‌های داخلی هرس شده است، جاه طلبی اصلی صندوق همچنان تنوع داخلی است.»
با این حال، به نظر می رسد عربستان سعودی قصد دارد از طریق صندوق سرمایه‌گذاری خود، نشانش را در صحنه جهانی بگذارد. جهان نظاره‌گر خواهد بود.
