بحران آب در کشور در سال‌های اخیر به یکی از چالش‌های ملی جدی بدل شده است؛ وضعیتی که نه تنها باعث کاهش چشمگیر ورودی سدها شده، بلکه اثرات عمیقی بر منابع زیرزمینی، کشاورزی و حتی زیرساخت‌های شهری به جا گذاشته است.
کاهش ورودی و ذخایر سدها
مدیرکل دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور اعلام کرده است که ورودی آب به سدها در سال آبی جاری نسبت به سال قبل ۳۱ درصد و نسبت به متوسط پنج ساله ۴۴ درصد کاهش یافته است. این کاهش منجر به افت حجم ذخایر آب در مخازن سدها به سطح ۴۶ درصد شده که در برخی از استان‌ها شرایط بحرانی منابع آبی را تشدید کرده است. وضعیت سدهایی نظیر تهران، اصفهان، خراسان رضوی و هرمزگان از جمله موارد نگران‌کننده در کشور است.
کاهش بارش‌ها و تأثیرات اقلیمی
آمارهای ثبت‌شده نشان می‌دهد که میزان بارش در سال آبی جاری به طور قابل توجهی کمتر از میانگین بلندمدت است؛ در برخی مناطق مانند سیستان و بلوچستان و هرمزگان بارش‌ها بیش از ۵۰ درصد کاهش یافته‌اند. به گفته مسئولان، کاهش بارش‌ها و پیش‌بینی خشک بودن پاییز و زمستان، زمینه لازم برای تشدید بحران آب را فراهم آورده است.
فرونشست زمین و ایجاد ترک
ایران با بحران شدید منابع آبی روبه‌روست؛ سالانه ۳۰ سانتی‌متر فرونشست زمین در مناطق مختلف گزارش می‌شود و ۳۸۰ دشت عمده کشور در وضعیت بحرانی قرار دارند. از سوی دیگر، ۷۳ درصد از بارندگی‌های کشور تبخیر شده و تنها ۱۰۳ میلیارد مترمکعب آب باقی می‌ماند، در حالی که مصرف آب در ایران، به‌ویژه در بخش کشاورزی، بسیار بالاتر از حد استاندارد است. با برداشت بی‌رویه ۱۴۹ میلیارد مترمکعبی از منابع زیرزمینی، بسیاری از آبخوان‌ها به مرحله‌ای رسیده‌اند که حتی با بارش‌های مناسب نیز قابل احیا نخواهند بود.
این شرایط، علاوه بر تهدید منابع آب، زیرساخت‌های کشور را نیز با خطرات جدی مواجه کرده است. مصرف ۹۲ درصدی منابع آب تجدیدپذیر، در حالی که استاندارد جهانی آن ۴۰ درصد است، امنیت غذایی و تأمین آب شرب را در معرض بحران قرار داده است. به گفته کارشناسان، اگر فقط ۱۰ درصد مصرف آب در بخش کشاورزی بهینه شود، می‌توان تا حدی از فشار بر منابع کاست. اما در صورت ادامه روند فعلی، مهاجرت گسترده از روستاها، از بین رفتن مشاغل مرتبط با آب و تشدید تنش‌های اجتماعی، تهدیدات جدی پیش روی کشور خواهد بود.
پیامدهای اجتماعی و اقتصادی
با کاهش منابع آبی، بخش کشاورزی که بیش از ۸۰ درصد از مصرف آب کشور را به خود اختصاص داده، با کاهش تولید مواجه شده و این امر می‌تواند باعث مهاجرت روستاییان به شهرها و ایجاد تنش‌های اجتماعی و اقتصادی شود. کاهش ذخایر آب، کاهش سطح آب شرب در شهرهای بزرگ مانند تهران و کاهش تأمین آب برای صنایع، چشم‌انداز تلخی را برای تأمین امنیت غذایی و بهداشت عمومی کشور رقم زده است.
اقدامات اضطراری و برنامه‌های ملی
وزارت نیرو در پاسخ به این بحران، طرح‌های اضطراری جهت کاهش تنش آبی در شهرهای مختلف تدوین کرده و اجرای پروژه‌هایی جهت بهبود مدیریت منابع آب از جمله نصب سیستم‌های پایش هوشمند، برنامه‌های کاهش برداشت غیرمجاز آب زیرزمینی و پروژه‌های بازچرخانی آب را در دستور کار قرار داده است. مسئولان حوزه آب تأکید می‌کنند که تغییر در الگوی مصرف و اصلاح شیوه‌های آبیاری در بخش کشاورزی، به همراه فرهنگ‌سازی در مصرف بهینه آب، از ضروریات عبور از این بحران محسوب می‌شود.
بحران آب در ایران نه تنها نشان‌دهنده تغییرات اقلیمی و مدیریت ناکارآمد منابع آبی است، بلکه پیامدهای آن به سطح زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی نیز گسترش یافته است. با کاهش ورودی سدها، کاهش بارش‌ها و برداشت‌های بی‌رویه از منابع زیرزمینی، کشور در آستانه مواجهه با مشکلات جدی در تأمین آب شرب، کشاورزی و صنعتی قرار دارد. لذا، تدوین و اجرای سیاست‌های جامع مدیریت منابع آب و تشویق به مصرف بهینه، از اولویت‌های حیاتی دولت و جامعه است.
